Alle bedrijven, van groot tot klein, hebben te maken met veiligheid. Als werkgever ben je verplicht te zorgen voor veilige werkomstandigheden. Maar hoe pak je dat aan? Hoe zorg je dat binnen alle lagen van je organisatie serieus en transparant over veiligheid en gezondheid wordt gepraat? De Safety Culture Ladder (SCL) kan daarbij uitkomst bieden. ‘Bij dit certificatieschema kijken we niet zo zeer naar regels maar naar houding en gedrag’, zegt Jeannette Hofman-Züter van het Nederlands Normalisatie instituut (NEN), dat de SCL onderhoudt en in de markt zet.
Jeannette Hofman-Züter werkt bij NEN als manager certificatie en keurmerken. ‘Binnen NEN verzorgen we niet alleen normalisatie maar wij bevorderen ook de toepassing van normen. Een mogelijkheid daarvoor is het toetsbaar maken van een norm via een certificaat en het zichtbaar maken daarvan via een keurmerk. Dat kan via een zogenaamd certificatieschema. We certificeren niet zelf, maar wij stellen wel samen met belanghebbenden certificatieschema’s op die certificerende instellingen dan weer gebruiken om te certificeren. Daarnaast ben ik projectmanager Safety Culture Ladder. Samen met een heel team doen wij er alles aan om de SCL zo goed mogelijk bij de behoeften van “de markt” aan te laten sluiten.’ De Safety Culture Ladder waar Hofman-Züter verantwoordelijk voor is, is een certificatieschema op het gebied van arbeidsveiligheidscultuur. ‘Eigenlijk kun je beter zeggen op het gebied van veiligheidscultuur, want het schema richt zich op integrale veiligheid en gezondheid, dus je kunt het toepassen op alle veiligheidsvraagstukken zoals psychosociale veiligheid, fysieke veiligheid maar ook cybersecurity. Het schema richt zich erop hoe mensen met technieken, protocollen en processen omgaan, op houding en gedrag.’
Vijf treden
Het certificatieschema bestaat uit vijf treden, legt Hofman-Züter uit. ‘Als je als bedrijf op de eerste trede staat, ben je heel simpel gezegd totaal niet met veiligheid bezig. Op trede twee ben je nog altijd reactief. Stel er gebeurt een ongeluk, dan verander je op basis van dat incident en pas je dan je bedrijfsprocessen aan. Trede drie houdt in dat een bedrijf berekenend bezig is. Veiligheid wordt gezien als meerwaarde, maar aandacht voor veiligheid en gezondheid komt vooral vanuit directie en management. Operationele medewerkers voelen zich nog weinig verantwoordelijk voor veiligheid en gezondheid. Vanaf trede vier ben je als organisatie proactief, maar voornamelijk binnen je eigen muren. Tot slot, sta je als bedrijf op trede vijf, ben je ook richting branchegenoten of buren actief met het thema veiligheid en gezondheid aan de slag. Je overlegt over eventueel gevaarlijke situaties en probeert daarbij van elkaar te leren. Stel dat je een benzinestation als buur hebt, ben je je bewust van de mogelijke gevaren die dat met zich meebrengt en je bent ook met de pomphouder in gesprek daarover.’
Wortels op het spoor
NEN heeft de Safety Culture Ladder niet zelf ontwikkeld. ‘De wortels ervan liggen op het spoor, bij ProRail. Daar liep men op een gegeven moment tegen de grenzen aan wat betreft het verbeteren van veiligheid. Alle mogelijkheden waren zo’n beetje benut. Toen is men zich daar gaan verdiepen in hoe je gedrag van mensen kunt veranderen om veiligheid te vergroten. Zo is, gebaseerd op gedachtegoed dat al eerder was ontwikkeld, de Veiligheidsladder (nu Safety Culture Ladder) ontstaan, waarin gedrag van mensen centraal staat. Erg belangrijk is de voorbeeldfunctie van het management om een goede veiligheidscultuur te ontwikkelen. Goed voorbeeld doet goed volgen.’ Nadat ProRail een aantal jaren ervaring had opgedaan met de Veiligheidsladder, wilde het bedrijf die kennis ook delen met de buitenwereld, om zo het instrument verder te ontwikkelen en het maatschappelijk ter beschikking te stellen. ‘Dat is hoe het bij NEN terecht is gekomen’, legt Hofman-Züter uit.
Voor alle bedrijven
Intussen werken zo’n 1.800 bedrijven met de Safety Culture Ladder. ‘Dat zijn bedrijven die op één van onze producten zijn gecertificeerd of die een statement of self assessment hebben. Maar er zijn veel meer bedrijven die intussen officieus met de SCL-principes werken maar zich er (nog) niet tegen hebben gecertificeerd.’ De SCL is voor alle typen bedrijven geschikt, vindt Hofman-Züter. ‘Binnen alle bedrijven spelen veiligheidskwesties, groot of klein. Op dit moment wordt de Safety Culture Ladder veel in de bouwsector toegepast. Daar gaat het uiteraard veel over fysieke veiligheid. Maar, ieder bedrijf werkt met computers en dan heb je ook te maken met cybersecurity om maar een nader voorbeeld te noemen. ‘Ik kan eigenlijk geen bedrijf or organisatie verzinnen waar de SCL niet toepasbaar is’, stelt Hofman-Züter. ‘Wel is het zo dat de SCL op dit moment alleen maar toepasbaar is op bedrijven met meer dan vijf medewerkers, maar wij werken eraan om ook hele kleine bedrijven de mogelijkheid te bieden met de SCL aan de slag te gaan.’
Belang van goede veiligheidscultuur
De SCL richt zich op het verbeteren van de veiligheidscultuur in een bedrijf. ‘De aanwezigheid en instandhouding van een goede veiligheidscultuur binnen een organisatie is essentieel. Het is eigenlijk een open deur, want iedere werknemer wil ’s avonds na zijn werk weer veilig thuiskomen. Niemand wil naar het gezin van een collega om te vertellen dat diegene niet meer thuiskomt. We hebben daartoe met z’n allen een gedeelde verantwoordelijkheid als mens, maar ook als bedrijfsleven. Bedrijven zijn simpelweg wettelijk verplicht hun arbeidsomstandigheden voor werknemers zo in te richten dat zij veilig hun werk kunnen doen. Een goede veiligheidscultuur binnen een bedrijf beschouw ik als een soort basisvereiste die altijd aanwezig moet zijn. Maar, vaak hebben wij het alleen maar over wettelijke of technische eisen. Het praten over houding en gedrag is nog een beetje onwennig.’
Toch neemt niet ieder bedrijf veiligheid even serieus, ziet Hofman-Züter in de praktijk. ‘Er ligt natuurlijk een enorme druk op bedrijven om steeds maar efficiënter en goedkoper te produceren. Ze kampen met deadlines en capaciteitsproblemen. Veiligheid is dan een onderwerp waarop nog wel eens beknibbeld wordt, met alle mogelijke gevolgen van dien. Mensen doen in stressvolle situaties dingen die niet altijd veilig zijn. Met de SCL realiseer je een collectief gedachtegoed waarin veiligheid binnen een bedrijf voorop staat.’
Een grote communicatietool
De SCL draagt op verschillende manieren bij aan een betere veiligheidscultuur. ‘Ik zie de SCL eigenlijk als een grote communicatietool’, legt Hofman-Züter uit. ‘Je wordt als bedrijf bevraagd over een aantal thema’s wat betreft veiligheid en gezondheid. Zijn die geregeld? En hoe dan? Zo vragen de auditoren of er binnen een bedrijf over veiligheid en gezondheid wordt gepraat, of werknemers inspraak hebben over veiligheid, of ze het gevoel hebben dat ze direct naar hun leidinggevende kunnen lopen als ze een onveilige situatie zien. Dat soort zaken komt aan bod. De SCL wil hiërarchie wegnemen om zo door alle lagen van de organisatie heen veiligheid te kunnen bevorderen. De timmerman op de bouwplaats moet zorgeloos kunnen aangeven dat zijn directeur zonder helm op de bouwplaats loopt, bij wijze van spreken.’
Binnen de principes van de SCL is het erg belangrijk dat mensen zich vrij voelen om een beslissing te nemen om veilig te handelen. ‘Ze moeten ook zelf kunnen inschatten dat ze onveilig bezig zijn en dan toch maar bijvoorbeeld die veiligheidsbril opzetten die je eigenlijk verfoeit. Dat bewustzijn moet groeien. Een voorbeeld daarvan komt van een grote netwerkbeheerder, waar men een zeer gewaardeerde monteur in dienst had, maar die wilde maar geen veiligheidsbril opzetten bij zijn werk. In plaats van deze man te ontslaan – wat ze wellicht eigenlijk hadden moeten doen na al die waarschuwingen – boden ze hem een etentje aan in het donker. Toen viel het kwartje bij deze man. Zonder veiligheidsbril zou hij blind kunnen worden en de rest van zijn leven in het donker doorbrengen. Hier zie je mooi die gedeelde verantwoordelijkheid en hoe creatief het management kan omgaan met het bevorderen van veiligheid.’
Eerste stappen zetten
Een bedrijf kan de verschillende treden van de SCL alleen maar beklimmen als het het gesprek over veiligheid en gezondheid goed voert. ‘Het moet transparant en hiërarchie-overstijgend gebeuren. Dan kun je stappen maken.’ Natuurlijk moeten bedrijven aan wettelijke eisen voldoen. Die kunnen per sector anders zijn. Uiteraard moet je ook afspraken hebben gemaakt over veiligheid. Maar of je die maakt op basis van een managementsysteem of op een andere manier is niet relevant voor de SCL. Het belangrijkste is dat mensen de juiste houding en het juiste gedrag vertonen.’
Maar hoe begin je er als bedrijf mee? Hoe zet je de eerste stappen als je met de SCL wilt gaan werken? ‘Op onze website hebben we informatie staan waarmee organisaties aan de slag kunnen. Allereerst moet een bedrijf een self assessment uitvoeren om een nulmeting te krijgen en om te zien waar het staat op de treden van de SCL. Dat kun je zelf doen maar je kunt er ook een adviseur voor inschakelen. Na de self assessment toetst een certificerende instelling vervolgens op basis van interviews en observaties. Dat klinkt vrij simpel, maar de meeste bedrijven hebben toch wel enkele maanden tot een jaar nodig om daar te komen.’
Valkuilen ontwijken
Net zoals bij alle projecten gelden er ook voor het invoeren van de SCL enkele valkuilen waar organisaties alert op moeten zijn, waarschuwt Hofman-Züter. ‘De grootste valkuil die wij in de praktijk zien is “zelfoverschatting” door het management. De directie denkt dan dat ze een heel stuk hoger op de ladder staan dan de veiligheidskundigen, die in een andere laag van het bedrijf actief zijn en vaak een meer realistische kijk op de veiligheidssituatie hebben. In de dialoog tussen die twee ontstaat soms frictie en dat is jammer. Directies zouden meer moeten vertrouwen op wat bijvoorbeeld HSE-medewerkers te vertellen hebben, want zij staan er met hun neus bovenop.’
Een andere valkuil is denken dat ongevallenstatistieken meteen veel beter worden. ‘SCL wil een verandering in de bedrijfscultuur bereiken en cultuurverandering kost tijd. Met andere woorden: toepassen van de SCL heeft pas op een wat langere termijn zichtbaar resultaat in statistieken. In het begin neemt het aantal meldingen vaak zelfs toe, omdat medewerkers ineens durven te melden. Dat is dus een goed teken. Later nemen de meldingen af of worden ze kwalitatief beter. Ik spreek veel bedrijven die met de SCL aan de slag gaan en dat niet gemakkelijk vinden. Als je dezelfde bedrijven een paar jaar later spreekt, dan hebben ze het over echte, positieve veranderingen en willen ze niet meer zonder. Het is een beetje als met goede wijn. Die moet ook rijpen.’
Hofman-Züter begrijpt overigens wel dat bedrijven die SCL verplicht opgelegd krijgen, het in eerste instantie duur en tijdrovend vinden. Gelukkig spreekt zij veel bedrijven die de SCL succesvol hebben geïmplementeerd en er heel blij mee zijn. ‘In augustus verschijnt er een onderzoek naar de ervaringen met de SCL in Nederland en Duitsland dat in samenwerking met de TU Delft en de Universiteit van Münster is uitgevoerd. Ik kan nog niet vooruitlopen op de resultaten, maar ik hoop dat we daarin ook weer de positieve effecten terugzien. Dan hebben we een wetenschappelijke basis voor de SCL en daarmee wordt de kracht van het product een stuk groter en gaan hopelijk nog meer bedrijven ermee werken.’
Voordelen SCL
De SCL heeft enkele belangrijke voordelen ten opzichte van andere certificatieschema’s, vindt Hofman-Züter. ‘Het schema beschrijft aspecten van veiligheid en gezondheid, maar schrijft bedrijven niet voor hoe zij dit geregeld moeten hebben. Dat zorgt ervoor dat de SCL ook voor kleine bedrijven toepasbaar is. Zoals gezegd, vanaf vijf medewerkers is de SCL op dit moment al toe te passen. Als je het gesprek maar goed voert en veiligheid goed geborgd hebt op de manier die het beste bij jouw bedrijf past, dan is dat voldoende voorwaarde voor de SCL. Onze auditoren zoeken niet naar dikke mappen waarin alles tot in detail beschreven staat. Zij zoeken het gesprek en kijken naar houding en gedrag.’
Twee auditoren
Die vrijheid betekent uiteraard niet dat bedrijven zomaar alles kunnen doen en laten wat ze willen. ‘De auditoren doen wel degelijk scherp hun werk. Certificerende instellingen sturen twee auditoren naar een bedrijf toe. De reden daarvoor is dat het niet om het nalopen van een soort checklist gaat, maar om het observeren van houding en gedrag. Daarvoor zijn twee mensen nodig, waarbij de ene persoon voornamelijk de vragen stelt en de ander het protocol maakt en observeert. Zo vullen ze elkaar aan en maken ze gebruik van het vier ogenprincipe.’
De auditoren komen binnen en praten met iedereen op de werkvloer, van de bouwvakker op de bouwplaats tot de directeur in het kantoorgebouw. Auditoren hebben snel in de gaten of er door alle lagen heen goed over veiligheid gecommuniceerd wordt. En misschien is het risico dat dat niet goed gaat bij grote bedrijven nog wel groter dan bij kleine bedrijven omdat er bij die grote bedrijven simpelweg minder contact is tussen de verschillende lagen. Ook informeren de auditoren actief naar hoe de principes van de SCL binnen alle lagen gedeeld en uitgedragen worden. Is er voldoende draagkracht en zijn de uitgangspunten bekend? ‘Dat zou je bijvoorbeeld kunnen doen door dagelijks safety briefings te houden op de bouwplaats’, zegt Hofman-Züter. ‘De auditoren achterhalen of wat er op managementniveau is bedacht ook daadwerkelijk op de werkvloer terecht is gekomen.’ Is een certificaat eenmaal afgegeven, dan is het drie jaar geldig. ‘Er vindt wel jaarlijks een controle-audit plaats maar na drie jaar ga je als bedrijf op voor hercertificering.’
Herziening
Ten slotte kondigt Hofman-Züter nog aan dat er in het najaar een herziene versie van de SCL verschijnt. ‘Wij hebben samen met een aantal experts en het gehele netwerk hard gewerkt om de SCL nog beter te maken. Beter leesbaar, beter te begrijpen, nog beter toepasbaar. Aan het principe verandert niets, maar hopelijk is de markt straks wel blij met alle veranderingen. Wat die precies zullen zijn, daarover komt snel meer informatie beschikbaar.’
Meer weten?
Meer informatie over de Safety Culture Ladder en hoe er een begin mee te maken vindt u op de website van NEN, www.nen.nl en op www.safetycultureladder.com.
Dit artikel is eerder geplaatst in het magazine van Kwaliteit in Bedrijf
Kennismaken met Kwaliteit in Bedrijf? Vraag hier dan een proefabonnement aan of neem een abonnement en krijg het magazine 6x per jaar toegestuurd.
