Als de achtereenvolgende lockdowns één ding duidelijk hebben gemaakt, dan is het wel hoe achterhaald traditionele organisatiestructuren en het bijbehorende hiërarchisch denken zijn. In nog geen twee jaar tijd hebben top-downsystemen plaatsgemaakt voor een nieuwe manier van werken. Werk dat draait om gezamenlijke waardecreatie, werk waarbij iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt. Wij, Evert Hatzmann en Simon van Esch, zijn op onderzoek uitgegaan: hoe manifesteert het samenwerken zich in de nieuwe realiteit? Interviews met meer dan vijftig leiders en experts in Nederland droegen bij aan een verhelderend beeld: de toekomst van werken is hybride, horizontaal, holistisch en humaan.
Door Evert Hatzmann en Simon van Esch
Op basis van literatuuronderzoek hebben wij vastgesteld op welke wijze de nieuwe werkrelaties zich verhouden tot de werkbeleving van medewerkers en wat deze nieuwe omgangsvormen de organisaties aan mogelijkheden bieden. Met behulp van een kwantitatief onderzoek onder 486 deelnemers diepten we uit welke ervaringen, inzichten en vergezichten er in Nederlandse organisaties leven waar het gaat om het autonoom en hybride werken. Uit deze drie onderzoeken werd duidelijk dat de ‘pre-coronastijl’ van leidinggeven niet kan volstaan in een nieuwe werkwereld. Bovendien: van de miljarden die geïnvesteerd worden in training en opleidingsprogramma’s is het onduidelijk wat de opbrengsten zijn.
Buiten dat blijken medewerkers een beduidend ander beeld te hebben van wat goed leiderschap is dan de leiders zelf. Want wat zijn dan eigenlijk de juiste leiderschapskwaliteiten? Als we de leidinggevenden zelf deze vraag stellen, noemen zij ‘visie hebben’, ‘inspireren’ en ‘de organisatiemissie naar de praktijk vertalen’. Vragen we echter medewerkers naar de belangrijkste leiderschapskwaliteiten, dan krijgen we heel andere antwoorden. Zij benoemen ‘betrokkenheid tonen’, ‘eerlijk zijn’ en ‘expertise hebben’. We mogen dus constateren dat het zelfbeeld van de leidinggevenden niet overeenkomt met wat de medewerkers van hun leiders verwachten. Een flinke mismatch dus.
Aanpak blijkt verouderd
De door COVID-19 tot stand gekomen crisis heeft het asynchroon leiderschap nog duidelijker aan het licht gebracht. De top-downaanpak waarin de leidinggevenden het startpunt, uitgangspunt, het controlepunt en het eindpunt vormen, blijkt verouderd. De ontstane autonomie van medewerkers en de toegenomen status van vitale beroepsgroepen hebben een omslag teweeggebracht: van sturend naar vertrouwend en van top-down naar horizontaal en mensgericht.
Horizontaal werken verandert de traditionele leiderschapsrol, waardoor een nieuwe manier van werken ontstaat. Een situatie die wordt gekenmerkt door ongebonden en autonoom werkende vrouwen en mannen: bedrijfsburgers. Bedrijfsburgers in horizontale organisaties voelen zich verbonden met het welzijn en de inclusiviteit van mensen, met het welzijn van onze planeet en met de hierop afgestemde organisatieresultaten. Hun leiders stemmen daar de gezamenlijk te ondernemen activiteiten op af. De traditionele leider doet een stap terug, de hedendaagse leider helpt iedereen binnen zijn werkomgeving op basis van gelijkwaardigheid vooruit.
De aanjagers
Leiders in tijden van het hybride werken lopen achter de groep, om in het oog te houden hoe het elk individueel groepslid vergaat. Daar waar entiteiten ontstaan die niet of niet meer voldoen aan de waardecreatie van de organisatie, breken zij koninkrijkjes af om nieuwe te kunnen laten ontstaan.
De aanjagers van horizontaal werken nemen, anders dan voorheen, de mens en zijn werk als uitgangspunt. Zij initiëren en monitoren daarbij op hygiënefactoren, op motivatiefactoren en op affectie. Het gezamenlijk creëren van waarde op thema’s als klimaat, omgeving, maatschappelijke bijdrage en circulariteit staat daarbij op z’n minst gelijk aan het behalen van goede bedrijfsresultaten. Omdat ook de zogenaamde bedrijfsburgers het gedrag van gewoontedieren vertonen, is gedragsbeïnvloeding wenselijk – voor zowel hun eigen welzijn als voor de organisatie. Met gedragsinterventies kunnen ze wendbaar, verbonden, vitaal, blij en veilig worden gehouden.
Manifest voor Horizontaal Werken
Om deze overgang naar een andere vorm van samenwerken te duiden, te ondersteunen en te verrijken hebben we een samenvattend manifest opgesteld: het Manifest voor Horizontaal Werken. Het schetst een toekomstperspectief voor werkenden in Nederland die op zoek zijn naar verandering en vernieuwing. Het dient als leidraad voor diegenen die inmiddels in transitie zijn.
1 Succes van organisaties en medewerkers wordt niet enkel gemeten in termen van economische groei. Ook bijdragen aan klimaat, omgeving, maatschappij en circulariteit worden ervaren als zingevend en waardevol.
2 Fouten maken wordt door iedereen ervaren als essentieel om te leren en te groeien.
3 Leiders stemmen samen met de anderen het wat af en laten het hoe aan de uitvoerders van het werk.
4 Functies maken plaats voor rollen, waarbij ieder werkend mens meerdere rollen kan vervullen; rollen kunnen vervloeien en zijn uitwisselbaar. We erkennen dat een directeur, leider of manager ook een (tijdelijke) rol vervult en dat deze rol gelijkwaardig is aan de andere rollen binnen de organisatie.
5 Uitgangspunt voor datgene waar we tijd en energie in stoppen vormt de brede waardecreatie; van daaruit worden rollen logisch en tijdelijk ingevuld.
6 We werken cyclisch, in korte sprints en met expliciete resultaten waarbij iedereen zich bewust is van de te leveren bijdragen in termen van mens, maatschappij en milieu.
7 We zijn samen verantwoordelijk voor ons werkgeluk, zowel binnen als buiten onze organisatie. De zorg voor elkaar in onze gehele keten gaat voor op winstoogmerk.
De uitgangspunten van het ‘Manifest horizontaal werken’ vormen in onze beleving de basis van de toekomst van werk. Iedereen, om het even in welke QHSE-rol of functie, kan zich aansluiten bij dit manifest via www.horizontaalwerken.nl.
Dit artikel is ontleend aan het boek Hoezo hiërarchie? De toekomst van werken is horizontaal van Evert Hatzmann en Simon van Esch. ISBN13: 9789493282100. Het 172 pagina’s tellende boek wordt uitgegeven door S2 Uitgevers en kost € 20,00.
Dit artikel is eerder geplaatst in het magazine van Kwaliteit in Bedrijf
Kennismaken met Kwaliteit in Bedrijf? Vraag hier dan een proefabonnement aan of neem een abonnement en krijg het magazine 6x per jaar toegestuurd.